Τελευταία Επέμβαση (!) Τακτοποίησης, Τροποποίησης, Προσθήκης κλπ Διόρθωσης : 27-08-2023
-------------------------------------------------------------------------------------------------------
ΧΡΗΣΤΟΣ ΛΕΤΤΟΝΟΣ - Ποιήματα (Εκδόσεις Μετρονόμος 2020)
-------------------------------------------------------------
Σημείωση Blogger: ΝΑ ΠΡΟΧΩΡΗΣΩ σε μιά διευκρίνιση, ότι με κανένα τρόπο ΔΕΝ συνδέομαι, με την εν λόγω επανέκδοση, ούτε εγώ προσωπικά, ούτε το ιστολόγιο που δημιούργησα στην μνήμη του Χρήστου.... Είναι καθαρά πρωτοβουλία τρίτου.
Γεγονός είναι ότι πρόκειται για μιά επιμελημένη επανέκδοση ποιημάτων του Χρήστου και ....μιά καλή αφορμή για ένα μικρό δωράκι σε όσους τον θυμούνται ακόμα..... ή να πρωτογνωρίσουν τις πολύπλευρες καλλιτεχνικές του, δραστηριότητες!
-------------------------------
https://www.lifo.gr/articles/book_articles/302926/ta-poiimata-toy-xristoy-lettonoy-apo-to-1970-epanakykloforoyn-se-mia-nea-ekdosi
Τα ποιήματα του Χρήστου Λεττονού από το 1970
Είναι μια ποίηση που κρύβει έντονα συναισθήματα, που δεν μπορείς
να την αγνοήσεις, ακόμη και με αυστηρά κριτήρια, παρότι προέρχεται από
έναν 16χρονο.
επανακυκλοφορούν
σε μία νέα έκδοση
Η ποιητική διάσταση ενός πολυσύνθετου και φλογισμένου καλλιτέχνη, που έφυγε πρόωρα από τη ζωή.
-----------------------------------
ΦΩΝΤΑΣ ΤΡΟΥΣΑΣ 16.11.2020
Ο Χρήστος Λεττονός (1949-1994), όπως έχουμε γράψει κι άλλες φορές, υπήρξε ένας πολυδιάστατος καλλιτέχνης, καθώς στην σύντομη ζωή του πρόλαβε να ασχοληθεί με την τραγουδοποιία, την υποκριτική, την πεζογραφία, την ποίηση και την ζωγραφική.
Μπορεί στα χρόνια του '70 και τις αρχές του '80, όταν βρισκόταν πιο γερά στα πράγματα, να έγινε πασίγνωστος από το τραγούδι κατά πρώτον (καθώς συμμετείχε, πέραν των προσωπικών δίσκων του, σε άλμπουμ των Γιάννη Σπανού, Δήμου Μούτση, Γιώργου Χατζηνάσιου και Γιάννη Λογοθέτη), όπως και από την τηλεόραση (συμμετείχε στο σίριαλ Εν Τούτω Νίκα, το 1973-74 και σε άλλα μεταγενέστερα, όπως στην Αστροφεγγιά το 1980), όμως και οι άλλες δραστηριότητές του, οι όχι και τόσο προβεβλημένες, δεν υπήρξαν λιγότερο σημαντικές.
Εξάλλου μπορούμε να υποθέσουμε με βεβαιότητα πως η ποίηση ήταν από τις πρώτες Τέχνες, που συνεπήρε από πολύ νωρίς τον Χρήστο Λεττονό, καθώς εμφανίζεται δημόσια, ως ποιητής, στα 16 μόλις χρόνια του(!), το 1965, στο περιοδικό Νέα Πορεία (τεύχος #129-130, Νοέμβριος-Δεκέμβριος), που τυπωνόταν στην Θεσσαλονίκη από τον ποιητή Χρήστο Ντάλια.
Η ποίηση του Λεττονού είναι ασφυκτική. Και αυτή την ασφυξία δεν την μεταφέρει μόνον ο ίδιος στις λέξεις του, αλλά μεταφέρεται ως αίσθημα (η ασφυξία) και στους αναγνώστες του.
Τα τρία ποιήματά του είχαν τίτλους Απόψε έχω καλέσει τους νεκρούς, Το πλοίο με τους κρεμασμένους, Μια εγκατάλειψη θεληματική, και διαφαίνονταν σ' αυτά, από τόσο νωρίς, ορισμένα χαρακτηριστικά της ποιητικής τέχνης του, που θα τα συναντούσαμε στην πορεία και στις πιο ώριμες στιγμές του.
Ο Χρήστος Λεττονός, ως ταλαντούχος τραγουδοποιός, έγραφε συχνά και τους στίχους στα τραγούδια του, αν και τα περισσότερα απ' αυτά (δηλαδή σε όσα είχε γράψει μουσική, στίχους, αποδίδοντάς τα κιόλας) παραμένουν ανέκδοτα μέχρι σήμερα.
Η ποίηση του Λεττονού είναι ασφυκτική. Και αυτή την ασφυξία δεν την μεταφέρει μόνον ο ίδιος στις λέξεις του, αλλά μεταφέρεται ως αίσθημα (η ασφυξία) και στους αναγνώστες του.
Ο Λεττονός ασφυκτιά στο σώμα του, το καταριέται, νοιώθει να τον παραλύει η ενοχή, αλλά παράλληλα ξέρει πως οι ευαισθησίες του είναι εκείνες που τον κρατάνε ζωντανό. Η φυγή, επίσης, είναι κάτι που τον απασχολεί, το περιβάλλον που ζει, καθώς θέλει να απομακρυνθεί απ' αυτό, ακόμη και προς άγνωστη κατεύθυνση.
Είναι μια ποίηση που κρύβει έντονα συναισθήματα, που δεν μπορείς να την αγνοήσεις, ακόμη και με αυστηρά κριτήρια παρότι προέρχεται από έναν 16χρονο.
Να ένα ποίημα από 'κείνα τα πρώιμά του:
ΤΟ ΠΛΟΙΟ ΜΕ ΤΟΥΣ ΚΡΕΜΑΣΜΕΝΟΥΣ
Ο αέρας γέμισε ψυχές.
Το πλοίο με τους κρεμασμένους
έφευγε στο άγνωστο.
Χιλιάδες μάτια τρύπησαν την ομίχλη
κι' αντίκρυσαν τις κρεμάλες.
Χιλιάδες χελιδόνια κάθησαν
στα κεφάλια των κρεμασμένων.
Γρήγορα όμως αποκοιμήθηκαν
κι' έπεσαν στη θάλασσα.
Τότε μόνο οι κρεμασμένοι έκλαψαν!
Την επόμενη χρονιά ο Χρήστος Λεττονός εμφανίζεται ξανά στην Νέα Πορεία (#141-142, Νοέμβριος-Δεκέμβριος 1966) με πέντε καινούρια ποιήματα. Οι τίτλοι τους: Χαμόγελα, Εποχές, Μοναξιά, Οι λεύκες, Νεκροψία.
Το περιοδικό σημειώνει:
«Στο αντίστοιχο τεύχος του 1965 η Νέα Πορεία παρουσίασε τρία άλλα ποιήματα του Χρήστου Λεττονού. Σήμερα, ύστερα από ένα ακριβώς χρόνο δημοσιεύουμε νεώτερη εργασία του. Πρόκειται για πολύ νέο αλλά με πλούσια αισθήματα ποιητή κι η Νέα Πορεία αισθάνεται ευτυχής που τον παρουσιάζει».Ο X. Λεττονός είναι επηρεασμένος φυσικά από τους ποιητές της Θεσσαλονίκης, από τον Ντίνο Χριστιανόπουλο και τον Νίκο-Αλέξη Ασλάνογλου, αλλά είναι εμφανές πως έχει τη δική του προσωπικότητα, που θα τον οδηγήσει στη διαδρομή σε ακόμη πιο σημαντικές καταγραφές.
Δείγμα και από εδώ:
XAMΟΓΕΛΑ
Κουράστηκα να χαμογελώ
γεμάτος προσποίηση
γαντζωμένος σε δείχτες
σταματημένων ρολογιών
– ρολογιών που δε μπορώ να κουρδίσω.
Κουράστηκα ν' αναμετρώ
τις λιγοστές αναμνήσεις μου.
Κοροϊδεύω με χαμόγελα
όσους με πλησιάζουν
και χαράζω
με κοφτερές λεπίδες
το σώμα μου
γυρεύοντας το φως
που εγκατέλειψα.
Νέα και τελευταία εμφάνιση του Χρήστου Λεττονού στην Νέα Πορεία το 1968 (#163-164, Σεπτέμβριος-Οκτώβριος), με τα ποιήματα Από Καιρό και Μνήμες. Στα 19 του πλέον είναι ένας ποιητής με διαμορφωμένη αισθητική γραμμή και λεκτική δράση.
ΜΝΗΜΕΣ
Αποπνιχτικές μνήμες ημερών
πολιορκούνε τη σκέψη μου
μηνώντας πως δεν πρόκειται να ησυχάσω ποτέ.
Ανάπαυση υπήρχε κάποτε.
Τώρα
ανώφελη ροή
άσκοπη δράση
κουρασμένη αντίδραση
στη θέα
του γνώριμου προσώπου.
Το 1970, τον Αύγουστο εκείνης της χρονιάς, ο Χρήστος Λεττονός στα 21 του, ως ποιητής που ξέρει πλέον τι θέλει και τι ζητά, θα τυπώσει (ιδιωτικά) το μοναδικό ποιητικό βιβλίο του, υπό τον τίτλο Εποχές, σε 1000 αντίτυπα.
--------------------------------------
Σημείωση Blogger: Υπάρχει μετά από μιά δεκαετία από την έκδοση των "Εποχών" το 1970, στις αρχές της δεκαετίας του '80 και δεύτερη ιδιωτική έκδσοη ποιημάτων του Χρήστου, "ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ, Ποιήματα 1974-75", που προς το παρόν, η σχετική Ανάρτηση ΔΕΝ είναι πλήρης για δημοσίευση......
Φωτογραφία του Εξωφύλλου
--------------------------------------
Η πρώτη έκδοση της ποιητικής συλλογής «Εποχές» του Χρήστου Λεττονού (Αύγουστος 1970)
Αυτό το βιβλίο, που συμπληρώνεται και με κάποια «κατάλοιπα ποιήματα», επανεκδίδεται τώρα (Σεπτέμβριος 2020) από τις εκδόσεις Μετρονόμος, με νέο εξώφυλλο από τον Πέτρο Παράσχη, επιμέλεια από τον Θανάση Θ. Νιάρχο και με δύο προλόγους –
ο ένας γραμμένος από τον ποιητή Γιάννη Κοντό (1943-2015) και ο άλλος από τον ποιητή Βαγγέλη Χρόνη (γενν. 1947).
Ο Γ. Κοντός γράφει για την προσωπική γνωριμία του με τον Χρήστο Λεττονό, που συνέβη στο τυπογραφείο των Α. & Ι. Χρυσοχόου, επί της Γερανίου 7, στο κέντρο της Αθήνας, όταν ετοίμαζε κι εκείνος το πρώτο βιβλίο του, την Περιμετρική [Ιδιωτική Έκδοση, Νοέμβριος 1970]. Το κείμενο του Γ. Κοντού προέρχεται από τον Μάρτιο του 2005 και σε κάποιο σημείο του διαβάζουμε:
«Στα ποιήματα εκείνα (του Χρήστου Λεττονού) υπήρχε ατμόσφαιρα ιδιαίτερη και χώμα νοτισμένο – ήταν σωματική ποίηση. Σαφώς τοποθετείται στο μοντέρνο, στα πρώτα σπέρματα της γενιάς του '70. Αργότερα έμαθα ότι ο ποιητής είχε σπουδάσει ηθοποιός και τραγουδούσε σε μπουάτ της Θεσσαλονίκης. Ένας πραγματικός καλλιτέχνης. Συναντηθήκαμε δυο-τρεις φορές σ' εκείνο το τυπογραφείο, ανταλλάξαμε τα βιβλία μας, φιληθήκαμε και δώσαμε υποσχέσεις να μη χαθούμε. Αλλά χαθήκαμε! Έπειτα από καιρό όμως τον είδα να παίζει και να τραγουδάει στο παιδικό έργο Ο Μορμόλης (1974). Πήγα στα παρασκήνια και τα είπαμε. Ένα ηφαίστειο σιγόκαιγε μέσα μας για τέχνη και ζωή».
Τέσσερα λογοτεχνικά περιοδικά, που φιλοξένησαν ποιήματα του Χρήστου Λεττονού.
Νέα Πορεία (#129-130, Νοέμβριος-Δεκέμβριος 1965), Διαγώνιος (#12, Σεπτέμβριος-Δεκέμβριος 1975), Η λέξη (#5, Ιούνιος 1981), Περίπλους (#11, Φθινόπωρο 1986).
Ο Χρήστος Λεττονός, ως ποιητής, ανήκει οπωσδήποτε στη λεγόμενη «Γενιά του '70», τα ποιητικά χαρακτηριστικά της οποίας περιγράφει ο κριτικός Αλέξης Ζήρας στον τόμο Γενιά του '70 [Εκδόσεις Όμβρος, 2001]. Ποια είναι αυτά;
1. Η προϊούσα έκλειψη των «μεγάλων φωνών». Η νέα ποίηση μοιάζει ξεκομμένη από την προηγούμενή της με λιγότερα ουμανιστικά χαρακτηριστικά, πιο ιδιωτική και πιο συσπειρωμένη στον δικό της κόσμο.
2. Οι ποικίλες έννοιες την πρωτοπορίας. Βασικά η νέα ποίηση επαναπροσδιορίζει την ταύτιση μοντερνισμού και πρωτοπορίας, και βασικά την ανατρέπει.
3. Η ηθική πρόσληψη της ποιητικής παράδοσης. Η «ήττα» της προηγούμενης ποιητικής γενιάς διαπερνά την νεότερη προς πάσα κατεύθυνση, διευρύνοντας το υπαρξιακό τραύμα.
4. Μινιμαλιστική οπτική και σμίκρυνση του ορίζοντα των προσδοκιών.
5. Ο μεταμοντέρνος κλασικισμός και η λαγνεία του θανάτου. Οι δραματικοί τόνοι τής ποίησης του Κώστα Καρυωτάκη π.χ. έχουν ενσωματωθεί στην νεότερη ποίηση, η οποία αντιμετωπίζει τον θάνατο ως ένα επικίνδυνο παιχνίδι.
Χρήστος Λεττονός «Τα Ποιήματα» [Μετρονόμος, Σεπτέμβριος 2020]. Επανατύπωση της συλλογής του 1970, με επιπρόσθετα ποιήματα. Τρία ποιήματα του Χρήστου Λεττονού από την συλλογή του Εποχές (1970),
έτσι όπως τώρα επανεκδίδονται ως Τα Ποιήματα, από τον Μετρονόμο.
ΚΥΚΛΟΣ
Πέθανα πριν συμπληρώσω
τον κύκλο,
πριν προλάβω να τελειώσω
την περιπέτεια.
Ο διαβήτης μού ξέφυγε
από τα χέρια
και μπήχτηκε ολόισια στην ψυχή μου.
Ήταν εύκολο να πεθάνω
σ' έναν χώρο ανύπαρκτο.
ΠΕΡΙΠΛΑΝΗΣΗ
Τριγυρνώ σε δρόμους άγνωστους.
Η αναζήτηση σπιθίζει στα μάτια μου
εξασθενίζει την όραση.
Πώς θα σε γνωρίσω σ' αυτή την πόλη
που κανείς δεν μαντεύει
τη σημασία της συνάντησης;
Πώς θα σε κρατήσω
αν σε βρω;
Δεν έχω τίποτα να σου δώσω.
Έχασα κάθε δυνατότητα επιστροφής.
ΣΤΟ ΣΙΝΕΜΑ
Στο σινεμά
μες στο σκοτάδι δίπλα μου
κλαις
κι εγώ βλέπω το φιλμ.
Βλέπω το φιλμ
– τι να σου πω.
Καταλαβαίνω τι σημαίνει ν' αγαπάς
και να σε απωθούν.
Στο σινεμά
με βλέπεις σιωπηλά μες στο σκοτάδι
και δεν τολμάς να με αγγίξεις.
Στο σινεμά
κλαις μες στο σκοτάδι
κι εγώ προσέχω
μια το φιλμ – μια εσένα.
Στα πρώτα χρόνια του '70 ο Χρήστος Λεττονός πρωταγωνιστεί στο κύκλωμα των μπουάτ της Αθήνας πια, καθώς έχει μετακομίσει από την Θεσσαλονίκη, θα μπει σιγά-σιγά και στη δισκογραφία, σε δίσκους ορόσημα όπως ήταν οι «Μαρτυρίες» (1974) και η «Τετραλογία» (1975) του Δήμου Μούτση, αλλά την ποίηση δεν την ξεχνά. Βιβλίο μπορεί να μην τύπωσε ξανά, αλλά ποιήματά του συναντάμε σε διάφορα λογοτεχνικά και όχι μόνον περιοδικά.
Επανάλειψη ΠΑΡΑΠΑΝΩ Σημείωσης Blogger: Υπάρχει μετά από μιά δεκαετία από την έκδοση των "Εποχών" το 1970, στις αρχές της δεκαετίας του '80 και δεύτερη ιδιωτική έκδσοη ποιημάτων του Χρήστου, "ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ, Ποιήματα 1974-75", που προς το παρόν, η σχετική Ανάρτηση ΔΕΝ είναι πλήρης για δημοσίευση......
Για παράδειγμα, τέσσερα νέα ποιήματά του δημοσιεύονται στο περιοδικό Διαγώνιος του Ντίνου Χριστιανόπουλου (τεύχος #12, Σεπτέμβριος-Δεκέμβριος 1975). Οι τίτλοι τους είναι: Φοιτητής μαθηματικών, Ευκλείδης, Σαββατόβραδο και Το γραφείο. Και τα τέσσερα αυτά ποιήματα υπάρχουν στην έκδοση του Μετρονόμου, στο κεφάλαιο
Σημείωση Blogger: ΚΑΙ ντα τέσσερα παραπάνω αναφερόμενα ποιήματα, υπάρχουν στην δεύτερη συλλογή του Χρήστου, που τυπώθηκε στις αρχές της δεκαετίας του '80, "ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ, Ποιήματα 1974-75 (Ενναλάξ)"......
«Κατάλοιπα ποιήματα».
Εδώ τα ποιήματα δεν είναι πια τόσο λιτά, τόσο μινιμαλιστικά. Είναι μακρόσυρτα, ενώ η προσωδία τους φαίνεται να είναι επηρεασμένη από την beat αμερικάνικη ποίηση, η οποία τότε, το 1975, άρχιζε να γίνεται περισσότερο δημοφιλής και στην Ελλάδα.
Δεν ξέρουμε αν ο Allen Ginsberg ή ποιητές όπως ο Λευτέρης Πούλιος και ο Γιώργος Μαρκόπουλος είχαν επηρεάσει περισσότερο τον Χρήστο Λεττονό, εκείνο που ξέρουμε είναι πως ποιήματα όπως το Ευκλείδης δεν γίνεται να περάσουν απαρατήρητα.
ΕΥΚΛΕΙΔΗΣ
δεν είμαι γω για στέρεα οικοδομήματα Ευκλείδη
έτσι διαλυμένος που σε κοιτάω μπεκρουλιάζοντας
στο μυαλό τρεμουλιαστές κραυγές χιλιάδων βιολιών
με διώχνουνε να κοιμηθώ στις παραλίες
κάτω απ' τις τέντες των μανάβικων
ανάμεσα σε χρυσούς καρπούς και φώτα από ταβέρνες
δίχως πηδάλιο όταν έρχεσαι σ' αναγνωρίζω
όμως συνήθως με κοιτάς με σοβαρή διαφάνεια στο βλέμμα απωθητική
πετάς τα στεφάνια των βασιλιάδων και τα δικά μου τα μαγιάτικα στο χώμα
είσαι απρόσιτος
άνεμος που μόλις περνάει και μόλις τον νιώθουμε στον αυχένα
αβέβαιοι αν η σάρκα μας ανασαίνει ήττες ή θριάμβους
προγονικά αμαρτήματα που τέλειωσαν σε μιαν αυγή των ματιών σου
όλα κίτρινα
φαγωμένα από σαράκια και μεσημεριάτικες επίμονες βροχές
ξεθωριάζουν οι κυρίες που λιάζονται στην παραλία
οι γυμνές πολιτείες βιάζονται να κλείσουν ραντεβού σε ταβέρνες
το επόμενο ραντεβού με μαλλιά ποτισμένα με ιώδιο και αλάτι
κάποιου μπάσταρδου καλοκαιρινού Ποσειδώνα
τρόπαιο στην παραλία
οι ευτυχισμένες στιγμές των Γραφών
καλούν επίμονα τον άσωτο υιό τους να γυρίσει
μα δεν κουνάνε ούτε το δαχτυλάκι τους
δεν αγωνίζονται
όπως οι μεταμεσονύκτιοι εραστές στα τελευταία τους
που έχουν ακόμα θάρρος κι ανασαίνουν
κάτω απ' τις λάμπες της παραλίας
βράδιασε και δεν το κατάλαβες
ο κόσμος κοιμήθηκε μα εσύ κοιτάς ακόμα το κορμί σου
κάτω απόνα μελανό φεγγάρι
μάζεψέ τα και δρόμο
η παραλία ερήμωσε τα ταβερνάκια άδειασαν
τι περιμένεις και δε φεύγεις από δω
σκέπασε με τις παλάμες το δέρμα σου που μαράθηκε απότιστο
κατέβα λασκάροντας μοναχός τα σκοινιά
στην άλλη ζωή που λέγαμε
Σημείωση Blogger: το ποίημα "ΕΥΚΛΕΙΔΗΣ" στη σελίδα 49, "ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ, Ποιήματα 1974-75 (Ενναλάξ)"......
Ένα άλλο ποίημα, ίσως ό,τι πιο σημαντικό έγραψε εκείνη την εποχή ο Χρήστος Λεττονός, είναι δημοσιευμένο στο περιοδικό Panderma του Λεωνίδα Χρηστάκη (#16, Οκτώβρης 1976). Ο τίτλος του είναι Ο υποτιθέμενος βυζαντινός πατριώτης, είναι πολύστιχο και πολυδαίδαλο, διαβάζεται σαν κείμενο, διαθέτοντας όμως ποιητική ροή, είναι παραληρηματικό, ερωτικό, δηλαδή ομοερωτικό, με ελάχιστες «κύριες» αναφορές (ανάμεσα ο Μάνος Χατζιδάκις και ο Leonard Cohen – πρότυπού του επί χρόνια, όπως είχε πει ο ίδιος ο Χρήστος Λεττονός για τον μεγάλο καναδό τροβαδούρο, ποιητή και λογοτέχνη) και είναι δύσκολο να μεταφερθεί εδώ, έστω και σ' ένα μικρό τμήμα του, επειδή θα διαβαστεί εντελώς ξεκομμένο σε σχέση με τα «πριν» και τα «μετά» του. (Το ποίημα δεν υπάρχει ούτε στην έκδοση του Μετρονόμου).
Σημείωση Blogger: το παραπάνω ποίημα "Ο υποτιθέμενος βυζαντινός πατριώτης", περιλαμβάνεται στην δεύτερη ιδιωτική έκδσοη ποιημάτων του Χρήστου, "ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ, Ποιήματα 1974-75", κατλαμβάνει τις σελίδες 43-48 (προς το παρόν, η σχετική Ανάρτηση ΔΕΝ είναι πλήρης για δημοσίευση......)
Νέες δημοσιεύσεις σε λογοτεχνικά περιοδικά θα ακολουθήσουν. Εδώ, στο συγκεκριμένο κείμενο, γράφουμε για όσες έχουν πέσει στην αντίληψή μας, αλλά ο... φάκελος παραμένει ανοιχτός, καθώς, σίγουρα, θα υπάρχουν κι άλλες.
Περιοδικό Η λέξη, τεύχος #5, Ιούνιος '81. Καταγράφονται τα ποιήματα Σαν εσάς είμαι και γω, Η πλατεία και Από παντού (και τα τρία ανθολογούνται στην έκδοση του Μετρονόμου). Εξαιρετικός κι εδώ Χρήστος Λεττονός...
ΑΠΟ ΠΑΝΤΟΥ
Μας διώχνουν Αγαμέμνονα από παντού
χανόμαστε σε όνειρα ασετυλίνης
καμένο χόρτο ό,τι αγαπήσαμε
Σταματημένοι σε μεσονύκτιο λεωφόρο
γυρίζουμε το βλέμμα μεθυσμένοι
δρόμοι επαρχιακοί στο πλάι λεύκες
νεκροταφεία παλιά κυπαρισσόδεντρα
Μας διώξανε από παντού
γκρεμίσανε τα ουρητήρια των προγόνων μας
ξηλώσανε τα πάρκα που παρηγορούσανε τις νύχτες μας
Η ηθική τους συμμετρία
μάς έδιωξε
Τι λες να κάνουμε
Τι
Τα πιο πρόσφατα δημοσιευμένα ποιήματα του Χρήστου Λεττονού που εντοπίζονται τυπώθηκαν για το ζακυνθινό λογοτεχνικό περιοδικό Περίπλους (#11, Φθινόπωρο '86). Είναι έξι ποιήματα, χωρίς τίτλους. Ορισμένα είναι «τυπικής» έκτασης, όμως κάποια άλλα είναι εντελώς επιγραμματικά – που δείχνουν ίσως και μιαν ορισμένη συναισθηματική φάση του ποιητή, ο οποίος εν προκειμένω γίνεται αδήριτα ουσιώδης.
είμαι αυτός που κάνει ώτο-στοπ
είσαι φρενάρισμα
Δημοσιευμένα ποιήματα του Χρήστου Λεττονού υπάρχουν, επίσης, στο christoslettonos.blogspot.com.
Το Ο παράδεισος είναι δικός σας εμπεριέχεται και στο βιβλίο τού Μετρονόμου, όπως εμπεριέχονται και τα ποιήματα Ο Σίσυφος, Ανάσα του καλοκαιριού, Η μετακόμιση και Ο περίπατος.
Φυσικά ο Χρήστος Λεττονός, ως ταλαντούχος τραγουδοποιός, έγραφε συχνά και τους στίχους στα τραγούδια του, αν και τα περισσότερα απ' αυτά (δηλαδή σε όσα είχε γράψει μουσική, στίχους, αποδίδοντάς τα κιόλας) παραμένουν ανέκδοτα μέχρι σήμερα. Έχουν περάσει πάντως κάποια, λίγα, και στη δισκογραφία, όπως είναι «Το πρώτο επισκεπτήριο» από το τελευταίο προσωπικό άλμπουμ του «Στρατιωτικά», του 1982.
Ας κλείσουμε με αυτό το τραγούδι υπενθυμίζοντας πως ο Χρήστος Λεττονός έφυγε γρήγορα και απρόσμενα από τη ζωή, μόλις στα 45 του, τον Ιούνιο του 1994, καθώς υπέκυψε λόγω καθολικών εγκαυμάτων, στο νοσοκομείο ΚΑΤ, μετά από φωτιά που είχε ξεσπάσει σε σπίτι που βρισκόταν στη Μερέντα του Μαρκόπουλου Αττικής.
Το πρώτο επισκεπτήριο
https://www.youtube.com/watch?v=nvTAJQfFaQc
------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------
Αφιέρωμα στον Χρήστο Λεττονό ΕΦΣΥΝ
Αφιέρωμα στον Χρήστο Λεττονό
07.11.20 06:00
Νόρα Ράλλη
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
Αφιέρωμα στον Χρήστο Λεττονό | ΕΦΣΥΝ https://www.efsyn.gr/nisides/267534_afieroma-ston-hristo-lettono
Τα σινεμά τα έκλεισαν, τα θέατρα τα έκλεισαν, τα εστιατόρια/καφέ τα
έκλεισαν, εμάς μας έκλεισαν, το μυαλό μας, το σώμα μας, την ψυχή μας...
όλα τα έκλεισαν. Τι μένει; Αυτό που μένει πάντα, μα πάντα όμως κι ας το
έχουμε ξεχάσει σχεδόν τελέιως: η Ποίηση.
Το περιοδικό «Μετρονόμος» αφιερώνει το νέο του τεύχος σε έναν ποιητή. Το
Χρήστο Λεττονό. Με πρόλογο των Γιάννη Κοντό και Βαγγέλη Χρόνη και με
επίμετρο στο οπισθόφυλλο του Θανάση Νιάρχου...
Ο Χρήστος Λεττονός έφυγε από τη ζωή μόλις στα 45 του χρόνια και μάλιστα με
τραγικό τρόπο – από μια φωτιά, σαν αυτή που έκαιγε μέσα του. Οσα χρόνια,
ωστόσο, δεν έζησε, τόσα πράγματα έκανε όσα έζησε: ήταν πολυτάλαντος
καλλιτέχνης, τραγουδιστής, ηθοποιός, ποιητής, ζωγράφος, συνθέτης, αλλά και
παρουσιαστής παιδικών εκπομπών στην τηλεόραση.
Ηταν «ταλαντούχος και πολυεδρικός καλλιτέχνης, που όπως καταδεικνύεται και
από τα ποιήματά του, υπήρξε και μία εντελώς ξεχωριστή φωνή. Ζωηρός,
αντισυμβατικός, επαναστατημένος, συνειδητοποιούσε την ποίηση ως μία πράξη
ανταρσίας και εσωτερικής λύτρωσης» γράφει ο Θ. Νιάρχος.
Και έτσι ήταν. Αυτό ήταν ο Χρήστος Λεττονός. Που σε ηλικία 21 ετών «μέσα από
μία και μοναδική ποιητική συλλογή, κατάφερε να δώσει μαθήματα ποίησης και
φιλοσοφίας» όπως γράφει ο Βαγγέλης Χρόνης. Που ήταν «ένα παιδί ψηλό,
ξανθωπό, με φωνή μπάσα, συνεσταλμένος, ευγενής, με χαμηλωμένα μάτια – όπως
ταιριάζει στην περίπτωση, που θα έλεγε και ο Καβάφης» όπως γράφει ο Γιάννης
Κοντός.
Για πρώτη φορά όλα του τα ποιήματα είναι μαζεμένα σε ένα αφιέρωμα. Και
ανέκδοτα. Και πότε βγαίνουν; Εν μέσω δεύτερης έξαρσης της πανδημίας και ενός
δεύτερου γενικού lock down! Την κατάλληλη στιγμή δηλαδή, κι ας μην το ήξεραν
ούτε τα παιδιά στον «Μετρονόμο» ούτε κανείς. Γιατί, όσο κι αν περίεργο
ακούγεται, ναι, για μια ακόμη φορά, όπως πάντα, πάντα όμως, ναι και πάλι η Ποίηση
θα μας σώσει. Αυτή θα μας κρατήσει ζωντανούς.
Αν δεν είναι ενδεικτικοί για όλα τα παραπάνω οι παρακάτω στίχοι του Χρήστου
Λεττονού, πραγματικά δεν ξέρω τι είναι:
«Δεν είναι τόσο εύκολος όσο νομίζεις / ένας περίπατος στο Ζάππειο / χωρίς την
αστυνομική σου ταυτότητα / περιπολικά σε σταματάνε στις γωνιές / ερωτήσεις /
‘‘Ποιος είσαι; Τι ζητάς στο πάρκο τέτοια ώρα;’’ /αμύνεσαι απελπισμένα / ‘‘για ποιον
με περάσατε; / εγώ έχω ραντεβού με το κορίτσι μου / τι σχέση έχω εγώ μ’
αυτούς;’’/ και το μυαλό σου κολλημένο σε φράση που είχε πει / κάποιος Χριστός
πολύ παλιά στον Πέτρο / δεν ξεγελάς κανέναν πια».
------------------------------------------------------------------
από https://www.fractalart.gr/christos-lettonos-ta-poiimata/
Home / Βιβλιοκριτικές / Με άξονες τον έρωτα και τον θάνατο
15/12/2020, 10:43 μμ
Με άξονες τον έρωτα και τον θάνατο
Γράφει ο Κωνσταντίνος Μπούρας // *
Χρήστος Λεττονός, “Τα ποιήματα”, Πρόλογος: Γιάννης
Κοντός, Βαγγέλης Χρόνης, εκδόσεις Μετρονόμος, Αθήνα Σεπτέμβριος 2020, σελ. 86
Τόμος μνήμης, τόμος τιμής σε έναν “καταραμένο ποιητή” με άδοξο τέλος, που ναι μεν δεν ανήκει στους “μείζονες” της γενιάς του, όμως παραμένει αισθαντικός και ενδιαφέρων ακόμη και σήμερα, που ο απόηχος της σεξουαλικής επανάστασης και του Μάη του ’68 έχει πια απαλυνθεί, σχεδόν σβήσει.
Τα δημοσιευμένα ποιήματά του από το 1965 μέχρι και το 1970 ακολουθούν την πεπατημένη της επαναστατημένης εκείνης εποχής, με την ερωτική επιθυμία να απαιτεί την πολυσχιδή, άνευ όρων και ορίων εκπλήρωσή της, χωρίς όμως να απομακρύνεται από νεορομαντικά και λυρικά πρότυπα, αλλά και ενδίδοντας επιλεκτικά στον υπερρεαλισμό. Ο Καβάφης είναι πανταχού παρών ως άτυπος ιδρυτής μιας “σχολής” με κυρίαρχους επιγόνους τον Ντίνο Χριστιανόπουλο και τον Γιώργο Χρονά. Σε αυτό το ρεύμα εντάσσεται κι ο Λεττονός, αφού ήταν και από τους εκλεκτούς που είδαν ποιήματά τους δημοσιευμένα στην “Διαγώνιο” του μεγάλου αιρετικού της Θεσσαλονίκης.
Το ενδιαφέρον σε αυτή την συλλογή είναι ότι παρακολουθούμε την πορεία της εξέλιξης μίας γραφής και μιας ψυχής από την ανθοφορία έως τον πεισιθάνατο μαρασμό.
Σε επίπεδο ποιητικής τα μινιμαλιστικά πρώτα ποιήματα δίνουν τη θέση τους σε άλλα περισσότερο εκτενή και περιγραφικά για να φτάσουμε στα “Κατάλοιπα” όπου η Σχολή της Φρανκφούρτης και ο Μαρκούζε θα εύρισκαν τον πλέον αντιπροσωπευτικό εκφραστή του. Εδώ η παραβατικότητα και η σύμμειξη ομοερωτικότητας και κοινωνικού περιθωρίου, ναι μεν δεν κομίζει γλαύκαν εις Αθήνας, αφού εντάσσεται στην περιρρέουσα ατμόσφαιρα της εποχής του τέλους της Χούντας, προσδίδει όμως μία ερεβώδη σκοτεινότητα στον αναρχικό, ανατρεπτικό, αντικομφορμιστικό, αντιεξουσιαστικό τόνο μιας ποίησης αμιγώς πολιτικής αλλά προσεκτικά κρυμμένης κάτω από το χαλί των επισήμως δημοσιευθέντων πονημάτων.
Ο στιχουργός και τραγουδοποιός Χρήστος Λεττονός, σύγχρονος του “Νέου Κύματος”, αλλά περισσότερο μελαγχολικός (όπως παρατηρεί στον εξαιρετικά διεισδυτικό κριτικό πρόλογό του ο ιδιοφυής πνευματικός Άνθρωπος Βαγγέλης Χρόνης), παρασύρεται και συμπαρασύρει την δεδηλωμένη ποιητική του σε δρόμους και οδούς που δεν είναι στενωποί μήτε δρολάπια. Οι εξαίρετες στιχουργικές του επιδόσεις επηρεάζουν αρνητικά τις ποιητικές του εξορμήσεις, αφού δεν αποφεύγει τις κοινοτοπίες και δεν ξεφεύγει από μια ηθελημένη ή αθέλητη απλοϊκότητα στην καταγραφή του κοινωνουμένου νοήματος.
Είναι όμως τεχνίτης του Λόγου: επιτυχημένες παρομοιώσεις, φράσεις-βεγγαλικά που θα τις ζήλευαν πολλοί διαφημιστές, αλλά και ολάκερα ποιήματα-συμπιλήματα στίχων του Καβάφη (όπως οι “Περιπτώσεις Ι” της σελίδας 41).
Φυσικά και ο νεκρός δεδικαίωται και είναι ιδιαίτερα συγκινητικός ο πρόλογος του επίσης πια μεταστάντος Γιάννη Κοντού, παρά την και χάρη στην ιδιαίτερη βιωματικότητα που αποπνέει το προσεκτικά γραμμένο διθυραμβικό κείμενό του.
Ο Έρωτας και ο Θάνατος είναι οι δύο βασικοί άξονες της θεματικής του (όπως αναλύεται στο προλογικό κείμενο του Ποιητή Βαγγέλη Χρόνη). Η απόρριψη όμως από τον Πατέρα για την διαφορετική ερωτική ταυτότητα του γιου προκαλεί φανερές και υποσυνείδητες ενοχές που ανακουφίζονται είτε ως εξιδανικεύσεις και ερωτικές μεταθέσεις είτε ως βιαίως εκπεφρασμένη οργή (στα “Κατάλοιπά” του).
Χρήστος Λεττονός
Η μελαγχολία δεν είναι “μίμησις πράξεως” αλλά εγγενής, φυσιολογικά δομημένη και αφομοιωμένη από την ομιλούσα ποιητική φωνή, που μπορεί ευρέως να ταυτιστεί με τον ποιητή, αφού έργο και βίος συγκλίνουν προς τον θάνατο, που τον βρήκε στην τέταρτη δεκαετία της ζωής του δια της πυράς. Το σημαντικό όμως είναι αυτός ο πρόωρος, ο βίαιος, ο οργισμένος, ο αποτρόπαιος θάνατος προοικονομείται μέσα σε στίχους, νοήματα και εικόνες που προκαλούν εύλογες απορίες, σχεδόν μεταφυσικές (όπως παρατηρεί ο Βαγγέλης Χρόνης, στη σελ. 11). Εδώ θα πρέπει να πω πως στο δικό του κριτικό απολογιστικό κείμενο ο διακεκριμένος και βραβευμένος ποιητής Βαγγέλης Χρόνης, ανθολογεί στίχους και αποσπάσματα ποιημάτων του Λεττονού που πέρασε ήδη στην αθανασία, με τρόπο που τον δικαιώνει ως νεορομαντικό λυρικό μάστορα στιχουργό. Το κριτικό αυτό κείμενο είναι αφ’ εαυτού “ένα ποίημα μέσα στο ποίημα” κι αυτό δίνει μια άλλη προοπτική σε ένα προσεγμένο βιβλίο επιδεκτικό πολλών αναγνώσεων. Είναι σαφές πως παραπέμπει κι αναφέρεται μόνο στα δημοσιευμένα ποιήματα και όχι στα κατάλοιπα.
Αναζητείστε αυτό το συλλεκτικό βιβλίο. Μην το χάσετε.
Είναι σημαντικές αυτές οι προσπάθειες που ανασύρουν ελάσσονες φωνές από την αναπόφευκτη Λήθη και λειτουργούν ως αντίστιξη στους υλιστικούς, μεταβατικούς, κρίσιμους Καιρούς μας.
Οι ποιητές είναι άγιοι και μάρτυρες (για να θυμηθώ τον Σαρτρ και τον Ζενέ) σε αντιπνευματικούς άνυδρους καιρούς. Και γι’ αυτό πρέπει να τιμώνται ανεξαρτήτως του όποιου τεχνικού αποτελέσματος. Και η ποιητική πρόθεση είναι σημαντική και αξία αφ’ εαυτής. Ειδικά όταν δεν διαψεύδει και δεν διαψεύδεται από το φως της μέρας.
Οι έπαινοι αξίζουν και πρέπει να αποδίδονται σε ανθολόγους, επιμελητές, εκδότες, τυπογράφους, επιμελητές και προλογίζοντες τέτοιων συγκεντρωτικών ή ενδεικτικών τόμων που συνοψίζουν έργα ζωής με ανεξίτηλους χτύπους καρδιάς.
Κι αν οι όποιες κριτικές επισημάνσεις μου τείνουν προς κάποια έμμεση αυστηρότητα, παρακαλώ να με συγχωρήσετε.
* O Κωνσταντίνος Μπούρας είναι ποιητής, θεατρολόγος και κριτικός (www.konstantinosbouras.gr) – Επισκέπτης
Καθηγητής Θεατρικής Κριτικής στο ΕΚΠΑ ------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------
